KWASY TŁUSZCZOWE W OLEJACH ROŚLINNYCH

Głównym czynnikiem wpływającym na efekt kosmetyczny olejów stosowanych powierzchniowo na skórę, jest stosunek kwasów tłuszczowych, a szczególnie proporcje kwasu oleinowego do linolowego. Wszystkie te kwasy są zaliczane do NNKT, różnią się jednak ilością i położeniem wiązań podwójnych między atomami węgla w cząsteczce. Kwas oleinowy ma jedno wiązania podwójne przy 9. atomie węgla (jest kwasem omega-9), kwas linolowy jest kwasem omega-6 i ma dwa wiązania podwójne, a kwas alfa-linolenowy ma 3 wiązania podwójne i jest kwasem omega-3. Oczywiście w olejach roślinnych występuje wiele różnych kwasów tłuszczowych, które generalnie dzieli się na:

- nasycone (SFA - saturated fatty acids) - nie zawierają wiązań podwójnych, są to m.in. kwasy: kaprylowy (Caprylic), kaprynowy (Capric), laurynowy (Lauric), mirystynowy (Myristic), palmitynowy (Palmitic), stearynowy (Stearic), arachidowy (Arachidic);

- jednonienasycone (MFA - monounsaturated fatty acids) - zawierają jedno wiązanie podwójne, m.in. kwas oleinowy (Oleic);

- wielonienasycone (PUFA - polyunsaturated fatty acids) - zawierają dwa i więcej wiązań podwójnych, są to m.in. kwasy: linolowy (Linoleic), linolenowy (Linolenic), arachidonowy (Arachidonic), rycynolowy (Ricinoleic).

W tabeli poniżej zebraliśmy informacje o składzie kilku najbardziej popularnych olejach roślinnych (dla wielu kwasów są to zakresy, a nie jedna konkretna liczba, a wynika to z faktu zmienności upraw oraz różnych metod pozyskiwania oleju):

Jak więc stosunki poszczególnych kwasów tłuszczowych mają się do ich właściwości? Generalnie oleje o wyższym stosunku (większej zawartości) kwasu linolowego do oleinowego, wykazują lepszy potencjał w naprawie funkcji barierowej skóry. Nie istnieje jednak jedna przyjęta wartość tego stosunku, która byłaby granicą pomiędzy pozytywnym a negatywnym wpływem na skórę. Kwas linolowy jest integralną częścią cementu lipidowego warstwy rogowej naskórka, odgrywa bezpośrednią rolę w naprawie bariery skórnej według badań in vitro i in vivo. Z kolei kwas oleinowy zaburza układ lipidów w naskórku i zwiększa jego przepuszczalność (promotor przejścia), może powodować podrażnienia i wysuszenie skóry. Od strony technicznej, im większa zawartość kwasów wielonienasyconych w oleju, tym większe prawdopodobieństwo utleniania (psucia się) takiego tłuszczu - wymagają lepszego zabezpieczenia w formułach kosmetycznych.

Skąd więc bierze się przekonanie o dobroczynnych właściwościach wszystkich olejów roślinnych stosowanych na skórę? Producenci deklarują różne zalety olejów, ale bez solidnych danych klinicznych. Badania prowadzi się na małej grupie osób, dodatkowo nie specyfikuje się metody otrzymywania oleju (tłoczenie na zimno, klasyczne tłoczenie), która ma duży wpływ na profil lipidowy końcowego oleju.

Przykładowa praca badawcza z 2019 roku (badania in vitro) pokazuje wpływ mieszaniny olejów roślinnych (15% siemię lniane, 10% czarna porzeczka, 20% oliwa z oliwek, 10% dzika róża, 15% macadamia, 30% słonecznikowy) na przyspieszenie regeneracji skóry. Profil kwasów tłuszczowych tego blendu obejmuje 63% kwasu oleinowego, 4,7% linolowego i 5,1% linolenowego. Mieszanina olejów spowodowała przyspieszenie leczenia (o ponad 40% zwiększyła się liczba komórek w miejscu "zranienia" w porównaniu do kontroli negatywnej) i działała przeciwzapalnie. Z drugiej strony mamy badania z 2002 roku, gdzie na grupie 20 ochotników sprawdzano, czy oleje mogą chronić przed podrażnieniami skóry wywołanymi SLSem (detergentem anionowym). Wykazano w nich, że większa zawartość kwasu linolowego niż oleinowego w oleju, wiąże się z korzyściami dla skóry. Zbadano tam również wpływ właściwości fizycznych na spełnianie funkcji ochronnych. Tłuszcze o wyższej temperaturze topnienia i większej lepkości stworzą stabilniejszą powłokę ochronną na skórze, niż olej słonecznikowy i kokosowy, które upłynniają się pod wpływem ciepła skóry. Warto dodać, że wykazane właściwości ochronne przed podrażnieniem skóry SLSem dla oleju rzepakowego i palmowego są wyraźnie mniejsze niż wazeliny czy Euceritu, które również brały udział w tym doświadczeniu.

Pamiętajmy jednak, że wspomniane wyżej prace, jak i wiele im podobnych, dotyczą stosowania czystych olejów na skórę, a w takim przypadku mogą one na nią oddziaływać inaczej, niż gdy są częścią formulacji produktu kosmetycznego. W obecności innych składników mogą wykazywać inne działanie - może wystąpić synergia lub odwrotnie - równoważenie tych mniej pożądanych efektów przez inne substancje. Dodatkowo oleje roślinne to nie tylko kwasy tłuszczowe, ale również triglicerydy, tokoferole, sterole, fosfolipidy, woski, fenole, które również mają wpływ na skórę. Nie mylmy również olejków eterycznych z olejami. Podsumowując, jeśli stosujemy oleje roślinne jako samodzielne kosmetyki, przy długotrwałym używaniu, warto zwrócić uwagę na to, jakie są w nich proporcje kwasu linolowego do oleinowego, ponieważ może się okazać, że będzie on dawał efekty odwrotne do zamierzonych.

Źródła:

1. Vaughn et al., Natural Oils for Skin-Barrier Repair: Ancient Compounds Now Backed by Modern Science, 2018, Am J Clin Dermatol, 19, 103–117

2. Kompozycja kwasów tłuszczowych w olejach roślinnych

3. Guidoni et al., Fatty acid composition of vegetable oil blend and in vitro effects of pharmacotherapeutical skin care applications, 2019, Braz J Med Biol Res., 52, 8209

4. Schliemann-Willers et al., Natural vegetable fats in the prevention of irritant contact dermatitis, 2002, Contact Dermatitis, 46