Czy butelka po szamponie trafi do recyklingu?
Prawda o recyklingu opakowań kosmetycznych z tworzyw sztucznych w Polsce
11/6/20238 min read
Recykling - to słowo odmienianie w każdej konfiguracji. Obecnie już chyba nikt nie wątpi, że jest niezbędnym elementem gospodarki odpadami. Przywrócenie surowca do obiegu, powtórne wykorzystanie mają szczególne znaczenie w przypadku opakowań z tworzyw sztucznych, czyli popularnie nazywanych plastikami.
Na opakowaniach coraz częściej pojawia się informacja, że określony procent opakowania pochodzi z recyklingu. Warto jednak wiedzieć, że istnieją dwa typy materiałów pochodzących z recyklingu:
· PIR - (ang. post-industrial recyclate) - czyli recyklat poprzemysłowy, wytwarzany z odpadów poprodukcyjnych. Ponieważ jego skład jest znany, a zbiórka staranna, materiały z tego źródła są wysokiej i stałej jakości, w przeciwieństwie do
· PCR - (ang. post-consumer recyclate) - czyli materiał recyklingowany wytwarzany z odpadów po konsumenckich, czyli tych, które to my wyrzucamy, a które w następnych krokach trafiają do sortowni i być może - do recyklingu. Dlaczego być może? Ponieważ odpady pochodzące z ogólnej segregacji mogą być zbyt zanieczyszczone lub po prostu nie nadawać się do recyklingu z racji rozmiaru czy złego sortowania (o tym za chwilę). Nie jesteśmy w stanie poznać dokładnego składu czy pochodzenia takiego surowca, stąd nie jest on najbardziej pożądany. Ale konieczny, gdyż wymogi prawa zmuszają nas do zwiększania udziału recyklatów w składach opakowań. Bez tworzyw PCR limity te są nie do spełnienia.
Wykorzystanie PCR jest w szerokiej perspektywie konieczne. Dlaczego jednak nie jest jeszcze powszechne? Po pierwsze ze względu na ograniczoną dostępność do recyklatu. Po drugie - opakowanie z recyklatu nigdy nie będzie miało takich samych właściwości, jak z czystego, "świeżego" tworzywa. Nietransparentność, wady materiału powodują, że nie wszyscy chcą go wykorzystywać. Naszym zadaniem, jako konsumenta, jest zrozumienie, dlaczego tak ważne jest właściwe postępowanie z odpadami, aby zmaksymalizować ich szansę na ponowne przetworzenie.
Czy opakowanie po kremie nadaje się do recyklingu?
O tym, czy plastikowe opakowanie końcowo faktycznie trafi do recyklingu, zależy od wielu czynników i to na różnych etapach cyklu życia produktu. Wszystko zaczyna się już na etapie projektowania, czyli takiego zaplanowania materiału, kształtu, wielkości, wyglądu, aby maksymalnie zwiększyć szansę na odzysk. Konsument powinien posiadać odpowiednią wiedzę, w jaki sposób dane opakowanie sortować. Prawo powinno zapewniać właściwe finansowanie i organizację całego systemu zbiórki i przetwarzania odpadów. Ale nic z tego nie uda się, jeśli nie będzie przedsiębiorstw, które będą odpady recylingować oraz odbiorców takich materiałów.
Materiał
Tworzyw sztucznych nie można przekształcać w nieskończoność (w przeciwieństwie do szkła czy metali), gdyż w każdym cyklu tracą one swoje właściwości. Dlatego ważnym jest, aby na opakowania używać powszechnych materiałów, gdyż dla takich będą istniały właściwe systemy zbiórki, przetwarzania oraz rynek zbytu w skali lokalnej (krajowej). Użycie niestandardowych materiałów będzie prowadziło do sytuacji, że odpad taki nie zostanie ponownie wykorzystany, ponieważ nie będzie popytu na taki recyklat.
Wielkość
Aby zwiększyć szanse na odzysk opakowania, powinno być ono większe niż wymiary oczek w sitach w sortowni odpadów, czyli w praktyce dwa wymiary powinny być większe niż 6 - 8 cm. Mniejsze opakowania, czyli w szczególności te od kosmetyków kolorowych (tusze do rzęs, cienie do powiek, pomadki, małe kremy i sera), trafiają do tzw. frakcji podsitowej, z której nic już nie odzyskuje (z wyjątkiem metali, jeśli sortownia ma takie możliwości) i końcowo trafia ona na składowisko odpadów. Podobnie wygląda sprawa z rozcinaniem tub, aby wydobyć resztki produktu. Z punktu widzenia zdatności do recyklingu nie jest to pożądana czynność, gdyż w ten sposób zmniejszamy wielkość opakowania i zwiększamy szansę, że trafi ono do frakcji podsitowej.
Możliwość opróżnienia do końca
Jeśli w opakowaniu pozostały resztki produktu, a nawet cała masa kosmetyczna, to opakowanie to często może być trudne lub nawet niezdatne do recyklingu. Resztki szamponów czy żeli pod prysznic mogą powodować pienienie, które jest niepożądane podczas przetwarzania tworzyw sztucznych. Tłuste zanieczyszczenia (np. ciężkie emulsje, oleje) zanieczyszczają z kolei linie sortujące. Pod tym względem najlepsze będą opakowania typu airless lub butelki/tuby, posiadające płaskie zakrętki, umożliwiające ustawienie produktu do góry dnem (ułatwienie opróżniania). Z badań przeprowadzonych przez Rekopol wynika, że rozcinamy tuby od kremów do rąk czy balsamów, ale nie rozcinamy tubek past do zębów. Czyżby dlatego, że pastę możemy opróżnić do końca, a kremu już nie?
Sortowanie
Jeśli my, konsumenci, prawidłowo posegregujemy odpady, zwiększamy ich szansę na poddanie recyklingowi. Niestety mimo obowiązkowego systemu sortowania, jakość tej czynności w wielu przypadkach jest znikoma. Wystarczy przejść się do własnej altany śmietnikowej i krytycznie spojrzeć na to, co ląduje w jakim pojemniku. Wynika to z braku świadomości, edukacji, ale często po prostu lenistwa. Poniżej fragment raportu Rekopolu i Polskiego Związku Przemysłu Kosmetycznego, który ilustruje, gdzie powinno wyrzucać się opakowania po kosmetykach.
Jeśli wyrzucimy opakowanie, które powinno znaleźć się w żółtym koszu, do frakcji zmieszanej/resztkowej, to po dotarciu do sortowni będzie ono tak brudne, że nie zostanie poprawnie oddzielone. Mimo, że by mogło.
Jak segregować opakowania po kosmetykach?
· nie myjemy opakowań - to niepotrzebne zużycie wody,
· opróżniamy opakowania do końca, jeśli musimy pozbyć się dużej ilości kosmetyku (np. z powodu przeterminowania), to masy typu krem wyrzucamy do odpadów resztkowych/zmieszanych, masy płynne (szampony, żele, płyny micelarne, toniki) można wylać do kanalizacji, oleje powinny być utylizowane osobno (PSZOK),
· platynki (czyli srebrne "wieczka" z kremów czy tub) powinno się łączyć w większe kulki i spłaszczać lub wkładać do puszek aluminiowych,
· metalowe tubki zgniatamy, ale na płasko,
· nie rozdziela się nakrętek od butelek (chyba że zbieramy osobno nakrętki, które później przekazujemy w specjalne wyznaczone miejsca - akcje charytatywne - wówczas trafiają one bezpośrednio do odpowiedniego przetworzenia),
· jeśli mamy plastikową nakrętkę na szklanym pojemniku, wyrzucamy ją do żółtego kosza na odpady (mimo jej wielkości) - nie zanieczyszczamy wtedy frakcji szkła,
· nie zrywamy etykiet (chyba że zostało to wskazane na opakowaniu),
· nie wkładamy do pustych butelek innych odpadków,
· nie przecinamy opakowań
W sortowniach wydzielane są najczęściej poniższe frakcje:
- HDPE i PP,
- LDPE,
- bezbarwny, zielony i niebieski PET po napojach,
- PET w innych kolorach (mix),
- papier,
- szkło,
- stal,
- aluminium.
Nie na wszystko mamy jako konsumenci wpływ. Bo nie od nas zależy, do jakiej sortowni trafiają odpady, na jakiego typu odpady jest największy popyt. Jeśli odpad nie trafia do recyklingu, bo jest to nieopłacalne lub trudne do przeprowadzenia, to swoje "życie" kończy na składowisku odpadów lub jako paliwo alternatywne (jest spalane).
Recykling opakowań po kosmetykach w Polsce
Rekopol i PZPK w swoim raporcie zamieściły obszerne omówienie kilkudziesięciu różnych rodzajów opakowań kosmetycznych i ich zdatności do recyklingu. Na podstawie zebranych danych okazało się, że we frakcji odpadów zmieszanych (czarny pojemnik), opakowania po kosmetykach stanowią 0,6 - 0,8%, we frakcji z żółtego pojemnika - ok. 2,5%, i niebieskiego pojemnika - ok. 1,3%.
W Polsce najlepiej wykorzystane pod względem recyklingu są transparentne butelki z PET po napojach. Opakowania z PET po kosmetykach nie mogą trafić do przetworzenia na tworzywa zdatne do kontaktu z żywnością, ponieważ nie pochodzą z opakowań żywności. Dopuszcza się zanieczyszczenie takiego strumienia kilkoma % PET innego, niż pospożywczy.
//Nie ma specjalnych wymagań, jakie powinny spełniać opakowania dla kosmetyków, więc większość przemysłu bazuje na opakowaniach, które mają dopuszczenie do kontaktu z żywnością. //
Które z poniższych opakowań z PET jest najłatwiejsze do wysortowania?
Czujniki optyczne w sortowniach najlepiej reagują na przezroczyste i bezbarwne opakowania, najgorzej - brązowe i nieprzejrzyste. Takie butelki nie są pożądane w recyklatach, ponieważ uzyskuje się z nich granulat o niskiej i nieprzewidywalnej jakości. Pod względem przydatności do recyklingu najlepsze będą przejrzyste i bezbarwne opakowania PET, dalej barwione, ale przejrzyste, a najmniej - nieprzejrzyste. Nakrętki na opakowaniach PET są najczęściej wykonane z HDPE lub PP, ale nie jest to przeszkodą podczas recyklingu. Jeśli tylko butelka i nakrętka nie są rozdzielone, to są one rozdzielane na dalszych etapach (tzw. flotacja - HDPE unosi się na powierzchni, a PET tonie).
Tuby z PP i HDPE są ciężko sortowalne ze względu na zbyt duże zróżnicowanie materiałowe i pod względem kształtu. Takie wysortowane opakowania nie trafią więc do produkcji regranulatu, ale co najwyżej jako paliwo alternatywne. Podobnie w Polsce nie wysortowuje się foli z PP, czyli np. opakowań po chusteczkach nawilżanych.
A co ze szkłem? Jeśli etykieta będzie pokrywała całe szklane opakowanie, może nie dojść do poprawnej identyfikacji surowca. Przetwarza się praktycznie tylko szkło bezbarwne, zielone i brązowe. Każdy inny kolor nie jest pożądany i z punktu widzenia recyklingu stanowi zanieczyszczenie. Również nieprzezroczyste lakiery na bezbarwnym szkle eliminują opakowanie z recyklingu.
Plastikowe zamknięcia (np. nakrętki szklanych słoiczków) należy wyrzucać do żółtego kosza, a nie pozostawiać na szkle. Ponieważ w trakcie recyklingu szkła zostaną one oddzielone do frakcji zmieszanej, czyli nieprzydatnej. A w przypadku, gdy trafią do frakcji odpadów z tworzyw sztucznych na etapie segregacji przez konsumenta, mają jeszcze szansę na ominięcie składowiska odpadów (mogą być wykorzystane jako paliwo alternatywne). Szklane pipety (używane np. w opakowaniach serum) wykonane są z innego typu szkła, niż reszta opakowań szklanych. Ma ono wyższą temperaturę topnienia i powoduje problemy przy recyklingu szkła. Z punktu widzenia recyklingu w ogólnie nie powinno się takich elementów opakowaniowych stosować.
Innym problematycznym elementem opakowań kosmetycznych są pompki. To, czy trafią do recyklingu, zależy od tego, do jakiego zakładu trafią. Metalowa sprężynka w pompce przeszkadza w recyklingu, a nie wszystkie zakłady potrafią je rozdzielić.
Etykiety z opakowań nie nadają się do recyklingu. Najkorzystniej więc byłoby, gdyby wykonane były z tego samego materiału, co reszta opakowania, były jak najcieńsze oraz nie zajmowały więcej niż 2/3 powierzchni opakowania (ułatwienie odczytu w sortowni).
Prawo UE a opakowania
Tzw. rozporządzenie PPWR (dotyczące opakowań i materiałów opakowaniowych) jest w trakcie opracowywania. Będzie ono:
· regulowało zasady projektowania,
· wprowadzało wymóg, by wszystkie opakowania nadawały się do recyklingu,
· określało minimalną zawartość recyklatu dla opakowań z tworzyw sztucznych (dla branży kosmetycznej to 10% do 2030 roku),
· nakazywało minimalizację opakowań,
· wprowadzało obowiązkowe oznakowanie dotyczące sortowania odpadów.
Bezpieczeństwo recyklatów
Wraz ze zwiększaniem się udziału tworzyw PCR w rynku opakowaniowym, pojawia sie też temat bezpieczeństwa takich opakowań. Jak wspomniałam na samym początku, wynika to ze zmiennego i obecnie nieprzewidywalnego składu takiego tworzywa. Jest to temat na osobny artykuł.
(zdjęcia w tekście pochodzą z raportu Rekopolu, do którego link znajduje się w źródłach)
